Amerika Diyanet Merkezi: Türk-İslam Medeniyet Tasavvurunun ABD’deki İzdüşümü
Doç. Dr. Fatih Kanca* 1
Amerika Diyanet Merkezi (Diyanet Center of America – DCA), Türk-İslam medeniyet tasavvurunun ve Osmanlı külliye geleneğinin ABD’deki nişânesidir. Osmanlı ve Selçuklu mimarisinden ilhamla inşa edilen külliye, ABD’deki Türk ve Müslüman toplumlarının dini, ilmî, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılayan; vakıf medeniyeti anlayışıyla sürekliliğini sağlayan ve ABD’de bu alanda çığır açan bir yaşam alanı olarak öne çıkmaktadır. Merkez, ABD’deki Müslümanların dini ve kültürel kimliklerini muhafaza etmelerine destek olurken, İslam’ın evrensel mesajını hoşgörü ve barış çerçevesinde geniş kitlelere ulaştırmayı hedeflemektedir.
Tarihsel ve Felsefi Arka Plan: Osmanlı Külliye Geleneği ve Medeniyet Anlayışı
Efendimiz’in (SAV) Medine-i Münevvere’de inşa ettiği Mescid-i Nebevî’den ilhamla şekillenen külliye geleneği, büyük İslam filozofu Fârâbî’nin ‘Medînetü’l-Fâzıla’ anlayışının hayata intibak etmiş bir tezahürüdür. Bu anlayışa göre, erdemli şehrin sakinleri, ebedî saadete erişmek için bir arada uyum içinde yaşar ve birlikte çalışır. Bu düzen, kâinattaki ilahî nizamın şehir hayatına yansımasıdır. Külliyeler, insanları dünyevî ve uhrevî saadete eriştirmek için inşa edilmiş, ilim ve hikmetle yoğrulmuş bir nevi ‘dünyevî cennet’ hüviyetindedir.
Bir insan bedeni gibi düşünüldüğünde, külliyenin kalbini temsil eden cami, Müslümanları bir araya getiren ve onları Allah (cc) ile buluşturan manevi bir merkezdir. Şehirle organik bir bütünlük içinde varlık göstererek, hem maddî hem de manevî açıdan bir ahenk ve denge tesis eder. Bu yönüyle külliyeler, medeniyetin kalbini teşkil eder. ‘Kesret içinde vahdet’ anlayışıyla inşa edilen külliyenin tüm yolları, merkezi konumdaki camide kesişerek Beytullah’a yönelen mescitlerle aynı istikamette birleşir ve kâinatın ilahî nizam içindeki işleyişini simgesel olarak yansıtır. Caminin çevresinde konumlanan diğer yapılar, insan bedenindeki organlar gibi külliyenin işleyişine katkı sunar. Her bir yapı, külliyenin bütüncül fonksiyonunu tamamlayan bir görev üstlenir. Bu bağlamda külliye bir ibadet mekânı olmanın yanında eğitim, kültür, sanat ve sosyal dayanışmayı bir araya getiren uyumlu bir kompozisyondur. Bu yönüyle külliyeler, bireylerin ve toplumun gelişimini destekleyen, maddî ve manevî hayatı birleştiren bütüncül yaşam alanlarıdır.
Hz. Peygamber’in Medine’de inşa ettiği Mescid-i Nebevî de, çoklu işlev perspektifiyle ibadet, ilim, eğitim ve toplumsal dayanışma merkezi olmuştur. İslam şehirlerinde bu model esas alınarak külliyeler inşa edilmiş, böylece ilim, ibadet ve sosyal hayat iç içe geçmiş bir yapı kazanmıştır. Hz. Muhammed’in (as) şehri Medine de, aslında dinin ve medeniyetin vücut bulduğu, hayat kazandığı yerdir. İslam, yalnızca camide değil; bedestende, imarette, çarşıda, evde, komşuluk ilişkilerinde ve hayatın her alanında yaşanan bir dindir. Bu bağlamda külliyeler, Müslümanların inançlarıyla günlük hayatı arasındaki uyumu sağlamak için tasarlanmıştır.
Osmanlılar, bu geleneği daha da geliştirerek şehirleri külliyeler etrafında inşa etmiş, sosyal ve dinî hayatın bütüncül yapısını oluşturmuşlardır. Külliyeler, toplumun medeniyet algısını yansıtan estetik yapılar olmanın yanında İslam medeniyetinin ilim, sanat ve dayanışma anlayışını somutlaştıran, değerler sistemini şehre işleyen ve işlevsel, estetik ve simgesel boyutlarıyla mekâna anlam kazandırarak şehir dokusunun ayrılmaz bir parçası hâline gelen yapılardır.
İslam dininin hayatın her alanını tanzim eden bütüncül anlayışının en nadide mimari izdüşümlerinden biri olan Osmanlı külliye geleneği doğrultusunda inşa edilen Amerika Diyanet Merkezi, hayatın tüm bu alanlarını kuşatan ve ABD’deki Müslüman toplumun dini, ilmi, sosyal ve kültürel taleplerine nitelikli muhtevasıyla cevap veren bir yaşam alanı olarak hizmet vermektedir.
Amerika Diyanet Merkezi'nin Mimari ve Fiziki Yapısı
Amerika Diyanet Merkezi, 1993 yılında DMV bölgesinde Amerika’da yaşayan Müslüman Türklerin mütevazı girişimleriyle satın alınan arazi üzerinde, Türk Amerikan Toplum Merkezi (TACC) tarafından inşa edilmiştir. Diyanet İşleri Başkanlığı ve Türkiye Diyanet Vakfı işbirliğiyle hayata geçirilen merkez, ülkedeki Müslümanları aynı çatı altında buluşturan ilk Türk-İslam külliyesi olma özelliğine sahiptir.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Başbakanlık döneminde vizyoner girişimleriyle temeli atılan bu külliye, dinî, ictimaî, ilmî, kültürel ve sosyal faaliyetlere ev sahipliği yaparak çok yönlü bir hizmet sunmaktadır.
Başkent Vaşington D.C.’ye 25 dakikalık mesafede bulunan ve çeşitli dinlerin mabedlerine ev sahipliği yapan bir metropolde olan Amerika Diyanet Merkezi, 60 dönüm arazi üzerine inşa edilmiştir. 16. yüzyıl Osmanlı mimari üslubunu yansıtan ihtişamlı camisi, Selçuklu mimarisinden ilham alan kültür merkezi, yüksek kapasiteli konferans ve sanat salonları, sergi alanları, misafir konuk evleri ve 300’den fazla araçlık kapalı otoparkı ile sosyal ve kültürel etkinliklere de ev sahipliği yapmaktadır.
Merkez bünyesinde yer alan Osmanlı hamamı, spor salonu ve geleneksel Türk-Osmanlı mutfağını Amerikalı Müslümanlarla buluşturan restorant, burayı Amerika’daki Müslüman topluluğa çok yönlü hizmet sunan bir yaşam alanı hâline getirmektedir.
Safranbolu evlerinden ilhamla inşa edilen on geleneksel Türk konuk evi, modern Amerikan teknolojisiyle donatılmış olup, geleneğimizin zarafeti ile çağdaş konforun uyumunu en estetik biçimde yansıtmaktadır.
Klasik Osmanlı mimari üslubunu modern teknolojiyle birleştirerek inşa edilen külliyemiz, gelenek ve geleceği harmanlamaktadır. Bu yönüyle, Amerika’da bir cami prototipi ve mimari bir örnek teşkil etmekte ve hak ettiği değer ve önemi layıkıyla görmektedir. İslam medeniyetinin estetik zevklerini yansıtan mimari bir şaheser olan DCA, İslam medeniyetinin hikmetini sembolize eden bir yapı niteliğindedir.
Eğitim, Sosyal ve Kültürel Faaliyetler
Amerika Diyanet Merkezi, yalnızca bir ibadet mekânı değil, aynı zamanda bir eğitim ve kültür merkezidir. Haftasonu dinî eğitim programları, hafızlık eğitimi, sanat atölyeleri ve akademik etkinliklerle, çocuklardan yetişkinlere kadar her yaş grubuna hitap eden faaliyetler düzenlenmektedir. Ebru sanatı, hat ve tezhip gibi geleneksel Türk-İslam sanatlarının icra edildiği programlarla kültürel miras yeni nesillere aktarılmaktadır. Tüm aile fertlerini kuşatan etkinlikleri, sanat, kültür ve eğitim faaliyetleriyle külliyemiz, hezarfen ve hikmet sahibi bireyler yetiştirmeye adanmış bir ilim ve irfan merkezidir.
Amerika Diyanet Merkezi, akademi buluşmaları, çeşitli alanlarda düzenlenen haftalık ve aylık konuşma serileri, değerler eğitimi, dil eğitimi ve genç kızlar ile erkekler için birlikte ya da ayrı ayrı organize edilen ders ve sohbet halkaları aracılığıyla bireylerin entelektüel ve manevi gelişimine katkı sunmaktadır. Bunun yanı sıra, Amerikalı Müslümanlar tarafından yönetilen çeşitli kurum, kuruluş ve topluluklarla iş birliği içinde gündemli Türkiye ziyaretleri düzenlenmektedir. Ayrıca, cenaze ve günlük ibadet hizmetlerinin yanı sıra, kurban, zekât ve bağış organizasyonlarıyla ihtiyaç sahiplerine destek sağlanmakta ve profesyonel yöntemlerle hac ve umre hizmeti sunulmaktadır.
Toplumsal Birliktelik ve Diyanet Merkezi'nin Rolü
DCA, farklı etnik ve mezhepsel yapılardan gelen Müslümanların bir araya geldiği, birlik ve beraberlik ruhunun tesis edildiği bir merkezdir. Afro-Amerikan Müslümanlardan Türk, Arap ve Güney Asya kökenli Müslümanlara kadar geniş bir cemaat yelpazesi, Amerika Diyanet Merkezi’ni sahiplenmekte; Cuma namazları, mübarek geceler, Ramazan ayı ve bayramlarda avlular dolup taşmaktadır. Mühtedilere yönelik faaliyetleriyle de öne çıkan merkezimiz, İslam’la yeni müşerref olmuş bireylerin dinî ve kültürel aidiyetlerini güçlendirmelerine katkı sunmaktadır.
Bu merkez, cemaatinin hüzünlü günlerinde taziye merasimlerinde, mutlu günlerinde ise nikâh ve diğer özel anlarında bir araya geldiği; dayanışma ve kardeşlik duygularını pekiştirerek ortak değerler etrafında kenetlendiği ve manevi bir birliktelik oluşturduğu bir mekândır.
Amerika Diyanet Merkezi’nin sağladığı yaşam modeli, bireyleri erdemli, hayırsever, isar sahibi ve diğerkâm bireyler olmaya teşvik eder, güçlü bir komşuluk kültürünü yaşatır. Modern yaşamın yalnızlaştırıcı yapısına karşın, insanları bir araya getirerek, onların mutluluklarını ve hüzünlerini paylaştığı, beraber önemli kararlar aldığı bir sosyal dayanışma merkezi hâline gelmektedir.
Amerika Diyanet Merkezi, tüm Müslüman toplulukları kucaklayan bir merkez hâline gelmiş ve ABD’nin çokkültürlü dini hayatında müstesna bir yer edinmiştir. Müslümanların dini ve kültürel değerlerini muhafaza etmede önemli bir rol oynamakta, karşılıklı müsamaha ve hoşgörü anlayışıyla her meşrepten insanı kucaklamaya devam etmektedir.
Külliye ve Vakıf Anlayışı
Kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olarak faaliyet gösteren DCA, kendine yetebilen ve vakıf geleneğiyle yaşayan bir yapıdır. Külliye bünyesinde bulunan restoran, otel, market ve hediyelik eşya reyonu gibi gelir getirici birimler, ayrıca kurumsal sponsorluklar yoluyla elde edilen gelirler merkezin sürdürülebilirliğini sağlamakta ve burayı sahiplenen cemaatin bağışlarıyla da desteklenmektedir.
Dini Diplomasi ve Küresel Etkisi
Türkiye’nin artan yumuşak gücüyle birlikte Amerika Diyanet Merkezi, bir dini diplomasi merkezi olarak önemli bir rol üstlenmektedir. Sadece Türk-Müslüman toplumunun dini, ictimai ve kültürel ihtiyaçlarını karşılayan ya da sadece Müslüman topluluklara odaklanan değil, gayrimüslim misafirlere de kapılarını açarak İslam’ın barış ve hoşgörü mesajını evrensel platforma taşımaktadır. Kapılarının açık ve kolay erişilebilir bir mekan olması yönüyle her geçen gün takdir ve hayranlığını kazandığı gayrımüslim vatandaşların sayısında da artış görülmektedir.
Külliyemiz kültürel ve mimari mirasımızı okyanus ötesinde Amerikalılarla buluşturan ve şehir içinden ve dışından ziyaretçilerin ilgi odağı hâline gelen bir merkezdir. Çağın şartlarına adapte olarak kendini sürekli yenileme gayretinde olan; İslam’ın hikmet yüklü mesajını dünyaya duyuran bir dini diplomasi merkezi işlevi görmektedir.
İslâm sanatlarıyla bezenen camimiz, ibadet ve ziyaret için gelenlerin ruhlarını okşarken, işlenen taşlar, mermerler ve mukarnaslar; kısacası, müminlerin dokuanabildiği ve görebildiği her nesne, ilahî sanatın tecelligâhı olarak ziyaretçilere enfes bir temaşa imkânı sunmaktadır. Bu bağlamda, Amerika Diyanet Merkezi yalnızca insanları değil, kalpleri ve gönülleri birleştiren, Türkiye’ye ve Osmanlı medeniyetine olan sevgiyi güçlendiren bir mekândır.
Amerika Diyanet Merkezi, Osmanlı-Türk kültür ve medeniyetinin ABD’deki önemli bir nişânesi olarak, Müslüman toplumunun dinî, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamaya devam etmektedir. Mimari estetiği, eğitim ve sosyal programlarıyla ABD’de benzeri olmayan bir model oluşturan külliyemiz, Müslümanların dinî ve kültürel değerlerini yaşatmalarına imkân sunmaktadır.
Hem simgesel hem işlevsel boyutlarıyla maddî ve manevî ihtiyaçlara cevap veren bu merkez, İslam’ın ve Anadolu irfanının vechesini evrensel düzeyde temsil etmekte ve ülkemiz için bir iftihar kaynağı olmaktadır. ABD’de İslam’ın geleceğine dair umut vadeden bu bütüncül yaşam alanı, külliye ruhunu yaşatmaya ve gelecek nesillere aktarmaya devam edecektir.
Külliyemiz, özellikle genç nesillerin İslamî değerleri öğrenmeleri, kültürel miraslarını korumaları ve küresel dünyada bilinçli bireyler olarak yetişmeleri adına daha fazla ilmi, dini ve sosyal projeye ev sahipliği yapmayı; aynı zamanda daha geniş kitlelere ulaşarak faaliyet alanlarını artırmayı hedeflemektedir.
